راهنمای ارزیابی ریسک به روش HAZAN – Hazard analysis

راهنمای ارزیابی ریسک به روش HAZAN – Hazard analysis

قسمت 3 ++++++++

در نمودار زیر رابطه و تفاوت HAZOP و HAZAN نشان داده شده است.

ارزیابی ریسک باید توسط افراد صلاحیت دار، دارای اطلاعات کافی و حتی الامکان مستقل از کسانی که دارای مسئولیتی در محل ارزیابی هستند صورت پذیرد. چرا که افرادی که نزدیک به موقعیت و محل ارزیابی باشند نمی توانند ریسک ها را تشخیص دهند و در مورد آنها قضاوت نمایند.

 

بهترین راه برای انجام این کار، تشکیل گروهی کوچک و آموزش دیده برای این منظور می باشد. در سازمان های بزرگتر باید شخص صلاحیت دار به عنوان هماهنگ کننده کار ارزیابان انتخاب شود.

در روش  Hazan یا Hazard analysis بایستی تشخیص دهیم که در حالت های مختلف چه اتفاقی ممکن است بیفتد.

  • اولین کار در این مورد ، شناخت و در نظر گرفتن کلیه خطاهایی است که منجر به حادثه شده و یا مشکلاتی در فرایند تولید ایجاد می نمایند.
  • در مرحله دوم  بایستی خسارات را پیش بینی نماییم و عواقب حادثه را روی مردم عادی، کارکنان و تجهیزات پیش بینی نمائیم، بهترین کار برای بررسی احتمال این است که به حوادثی که در گذشته اتفاق افتاده است، مراجعه نمائیم. اما در بعضی اوقات که هیچ مدرک و آمار و ارقامی دقیقی در دست نیست باید روش خلاقیت و روش های آماری را در نظر گرفت و پیش بینی نمود.
  • در مرحله سوم باید مشخص نمائیم که هر چند مدت، ممکن است حادثه ای به وقوع بپیوندد.
  • مرحله چهارم پیشگیری است که باید اقداماتی را که می توانند مانع از وقوع حادثه گردیده و یا احتمال وقوع آن را کاهش دهند و یا حتی اثرات آنها را تخفیف دهند مشخص نموده و پیشنهاداتی در این زمینه ارائه نمائیم.
  • در مرحله بعد بایستی این روش ها را با قوانین و مقررات ایمنی موجود مقایسه نموده و هماهنگی بین آنها بوجود آورد.
  • سپس در مرحله ششم بایستی هزینه هایی که جهت کنترل خطرات صرف می گردد را برآورد نموده و آن را با هزینه هایی که در اثر وقوع حادثه عارض می گردد مقایسه کرده و دقیقاً مشخص نمود که آیا هزینه ای که جهت کنترل صرف خواهد شد به صرفه است یا خیر.
  • در آخرین مرحله، اگر هزینه هایی که خرج می کنیم به صرفه نباشد، باید به دنبال روش و راه حل ساده تری گشت.

Related image

۱- نحوه ارزیابی پتانسیل آسیب رسانی:

ارزیابی خطرات با طبقه بندی آنها شروع می شود. این مرحله دو هدف را دنبال می کند: نشان دادن اهمیت نسبی خطرات شناسایی شده و ارائه راه حل و ایجاد زمینه لازم برای انتخاب ترکیبی از روش های مقابله با خطرات.دو عامل (شدت) و (تواتر) حوادث، مبنای ارزیابی به شمار می روند. منظور از شدت (Severity) توان بالقوه خسارتی است که منابع انسانی و سایر منابع سازمان در معرض آن قرار دارند و منظور از تواتر (Frequency) نیز تعداد وقوع و به عبارتی احتمال وقوع خسارت طی مدت معینی می باشد. بنابراین تجزیه و تحلیل خطرات مستلزم ارزیابی و سنجش شدت بالقوه خسارات و فراوانی آنهاست.پس از اینکه شدت و تواتر طبق دسته بندی معین شده مشخص گردید، و یا به عبارتی میزان شدت و تواتر حوادث تعیین گردید، رقم آنها را در یکدیگر ضرب کرده و معیار دیگری بنام درجه خطرزایی (Risk Rating) به دست می آید که مبنا و اساس مقایسه خطرات و اولویت بندی آنها  و اختصاص اقدامات کنترلی خواهد بود.

 (F* S= R.R)

 

 

Related image

جمع آوری داده ها با هماهنگی مدیریت واحد صنعتی و همکاری تنگاتنگ سرپرستان قسمت ها، کارکنان و مهندسین HSE باید صورت بگیرد. در تهیه داده ها از اطلاعات و تجربیات ارزشمند سرپرستان و کارکنان در کنار مشاهدات و ارزیابی ها می توان استفاده شایانی کرد. داده های به دست آمده به ترتیب فوق در فرم ارزیابی ثبت می شود و در نهایت یک فرم ارزیابی سطح ریسک برای هر شغل شکل خواهد گرفت.

فرم ارزیابی سطح ریسک مشاغل (HAZAN)
شغل:
نوع فعالیتAction حوادث با خطرات احتمالیHazan/ Danger پیامدهای ناشی از آنConsequences میزان شدتSev. احتمال وقوعFreq. رتبه ریسکR.R
           
           

۱-۱- جداول پیوست :

جهت دستیابی به میزان رتبه ریسک برای دست یابی به  میزان شدت و تواتر می توان از جداول ذیل استفاده نمود :

موارد در نظر گرفته شده در جداول پیوست با توجه به میزان فعالیت ها، تعداد پرسنل شاغل، فضای محیط کار، نوع تجهیزات و کاربرد آنها، نوع فرآیند، نوع مواد اولیه و جانبی به کار رفته و میزان خطرزایی هر یک از این موارد در نظر گرفته می شود.

طبقه بندی شدت ریسک
شاخص شرح
A مرگ و میر یا آسیب شدید، نشت عمده مواد تحت کنترل، انفجار یا آتش سوزی عمده و یا کاهش تولید.
B آسیب شدید یا ناتوانی دائمی، نشت متوسط مواد تحت کنترل، انفجار یا آتش سوزی متوسط و یا کاهش تولید.
C آسیب طولانی مدت بدون ناتوانی دائمی، نشت جزئی مواد تحت کنترل، کاهش جزئی تولید.
D آسیب نیازمند کمک های اولیه بدون ناتوانی، نشت بسیار جزئی مواد بدون تأثیر قابل توجه بر محیط بیرون، کمترین آسیب به تجهیزات یا کاهش تولید.
E بی خطر، نیازی به بررسی بیشتر نیست، مشکلی وجود ندارد، تأثیر اقتصادی قابل صرف نظر.

 

طبقه بندی احتمال وقوع ریسک
شاخص شرح احتمال وقوع ریسک
۱ ممکن است در هر هفته یک بار یا بیشتر اتفاق افتد.
۲ ممکن است در هر ماه حداقل یک بار اتفاق افتد یا در بین ۱۰ سازمان مشابه یک مورد در ماه اتفاق افتد.
۳ ممکن است یک بار در سال یا در بین ۱۰ سازمان مشابه یک مورد در سال اتفاق افتد.
۴ انتظار می رود در طول فعالیت سازمان حداقل یک بار اتفاق افتد.
۵ به طور کلی وقوع آن انتظار نمی رود.

 

 

رتبه بندی ریسک
احتمال وقوع
۱ ۲ ۳ ۴ ۵
شدت وقوع A ۱ ۱ ۲ ۳ غیرمحتمل
B ۱ ۲ ۳ ۴ غیرمحتمل
C ۳ ۳ ۴ ۴ غیرمحتمل
D ۴ ۴ ۴ ۴ غیرمحتمل
E بی خطر بی خطر بی خطر بی خطر بی خطر

 

 

 

 

Hazan/ Harm potential(عامل زیان آور) Frequency(تواتر) Severity(شدت) Risk Rating(درجه خطرزایی)

برخی از اصطلاحات کلیدی HAZOP

برخی از اصطلاحات کلیدی HAZOP

قسمت 2 +++++++

برای این که بدانیم HAZOP چیست و درک درستی از آن داشته باشیم، باید ابتدا مفاهیم زیر را بشناسیم:

#1 تعریف Hazard

عبارت است از منابع احتمالی یک آسیب.

این آسیب می تواند منفرد باشد و یا مجموعه ای از تجهیزات را درگیر کند.

Hazard چیست؟

#2 تعریف Harm

به آسیب های فیزیکی و خسارت های مالی و یا محیط زیستی گفته می شود.

در واقع Harm نتیجه ی Hazard است.

Harm چیست؟

#3 تعریف Risk

ترکیبی از احتمال بروز آسیب و شدت آن.

یعنی به صورت کمی مشخص کنیم احتمال وقوع این اتفاق چقدر است؟

تعریف Risk

مطالعات HAZOP همه ی این قسمت را پوشش نمی دهد بلکه، فقط به صورت کیفی به ما می گوید که اولا چه خطراتی واحد مارا تهدید می کند و
دوما از نظر احتمال وقوع، کدام خطر اولویت بالاتری دارد؟

Study Nodes (گره های مطالعاتی): قسمت ها، موقعیت ها و محل هایی بر روی خط لوله و نقشه های تجهیزات و دستورالعمل ها

هستند که در تک تک آنها، پارامترهای فرایند از نظر انحرافات ممکن مورد بررسی قرار می گیرند.

Intention (خواسته و هدف): بدان معناست که در صورت عدم وجود انحراف در گره مطالعاتی، انتظار می رود ماشین آلات و دستگاه ها, چگونه عمل نمایند (حد انتظارات و خواسته های طراحی از عملکرد سیستم مورد نظر).

Deviation (انحراف): انحراف به معنی دور شدن و فاصله گرفتن پارامتر فرایند از حد انتظارات و خواسته های طراحی و یا خارج شدن از محدوده قابل قبول می باشد که بصورت سیستماتیک و با بکارگیری کلمات کلیدی کشف می گردد.

انحرافات= پارامترهای فرایند + لغات کلیدی

causes (علت ها): دلایل ممکن برای بوجود آمدن انحراف را گویند. زمانی که مشخص گردد یک انحراف دارای یک علت موثقی می باشد، باید آنرا به عنوان یک انحراف معنی دار تلقی نمود. این علت ها می توانند نقص های سخت افزاری، خطاهای انسانی، حالت یا وضعیت غیر قابل پیش بینی در فرایند  (بطور مثال تغییر ساختار و ترکیب)، اختلالات خارجی (بطور مثال افت انرژی و توان) و … باشند.

Consequences (پیامدها) : نتایج حاصل از وقوع انحرافات. بطور مثال  آزاد شدن گازهای قابل اشتعال یا سمی.

Safeguard: سیستم های مهندسی یا کنترل های دقیق برای جلوگیری از بروز دلایل خطر یا تخفیف نتایج حاصل از انحرافات.

parameter – پارامتر: یک ویژگی فیزیکی در جزیی از سیستم تحت مطالعه

Guide words (کلمات کلیدی یا راهنما): کلمات ساده ای هستند که برای کمی یا کیفی نشان دادن خواسته و هدف طراحی، به منظور هدایت و تحریک فرایند طوفان ذهنی (برانگیختن قوه تخیل تیم) و پس از آن کشف انحرافات بکار برده می شوند. در جدول زیر کلمات کلیدی معمول که اغلب در HAZOP مورد استفاده  قرار می گیرند، نشان داده شده است. هر کلمه کلیدی با توجه به  محل یا نقطه ای از دستگاه یا ماشین یا گره مطالعاتی که تحت بررسی قرار دارد انتخاب می شود و می تواند در محل یا نقطه دیگر یا دستگاه و گره مطالعاتی دیگر  متفاوت باشد.

اين كلمات كليدی را مي توان هم با پارامترهای عمومي مثل  واكنش، انتقال و … و هم با پارامترهاي ويژه اي مانند فشار، دما و … بكار برد.

 

تعدادی از كلمات كليدی مورد استفاده در تكنیک HAZOP

كلمات كليدی معنی و مفهوم
NO عدم انجام پارامتر يا عدم وجود آن
LESS كاهش كمي در اندازه و يا ميزان طراحي شده( حد قابل قبول) پارامتر
MORE افزايش كمي در اندازه و ميزان طراحي شده ( حد قابل قبول) پارامتر
PART OF كاهش كيفی- بجاي كل پارامتر تنها قسمتي از آن وجود دارد
AS WELL AS افزايش كيفي- موارد ديگري بجز پارامتر تعريف شده وجود دارد
REVERSE وقوع پارامتر در جهت عكس هدف طراحی
OTHER THAN تعويض (جايگزينی) كامل پارامتر
EARLY وظيفه زودتر از موعد مشخص انجام مي شود (و قتي زمان مطرح باشد)
LATE وظيفه ديرتر از موعد مشخص انجام مي شود
BEFORE وظيفه در طول توالي خود قبل از موعد مشخص انجام مي شود
AFTER وظيفه در طول توالي خود بعد از موعد مشخص انجام مي شود

با پارامترهای عمومی و کلی یاد شده، معمولاً برای هر کلمه کلیدی، انحراف معنی داری بوجود می آید. علاوه بر آن غیر معمول نمی باشد که با بکارگیری یک کلمه کلیدی، بیش از یک انحراف داشته باشیم بطور مثال more reaction هم می تواند بدان مفهوم باشد که واکنش با سرعت بالایی انجام گرفته و هم اینکه مقدار زیادی از محصول بوجود آمده است.

با استفاده از پارامترهای خاصی ، ممکن است انجام برخی از اصلاحات و تغییرات در کلمات کلیدی، ضروری بنظر آید. علاوه بر آن، پیدا نمودن برخی از انحرافات عمده و بالقوه که بوسیله محدودیت های فیزیکی، رفع یا حذف گردیده اند، غیر معمول می باشد. بطور مثال، اگر هدف و خواسته طراحی از نظر فشار و دما، مورد ملاحظه قرار گرفته باشد، ممکن است تنها کلمات کلیدی more یا less باشند که در این مورد، استفاده شوند.

یادآوری: برخی دیگر از اصلاحات و تغییرات مورد نیاز  برای کلمات کلیدی عبارتند از:

  • OTHER THAN بجای SOONER  یا  LATER، هنگامی که زمان را مورد ملاحظه قرار می دهیم.
  • OTHER THAN بجای WHERE ELSE هنگامی که وضعیت، منابع یا هدفی را  مورد ملاحظه قرار می دهیم.
  • LESS یا MORE بجای LOWER  , HIGHER هنگامی که ارتفاع، دما یا فشار را مورد ملاحظه قرار می دهیم.
  • ALSO، هنگامیکه هدف یا خواسته طراحی برآورده شده ولی موارد دیگری از جمله فعالیت های وابسته هم به مراه آن، به چشم بخورد. یا بوقوع بپیوندد. بطور مثال، ALSO FLOW این نکته را بیان می دارد که غیر از جریان اصلی مواد یا ماده دیگری هم جریان پیدا می کند.

هنگامی که به یک هدف طراحی که شامل مجموعه ای پیچیده از پارامترهای مربوط به سیستم مورد نظر می باشد، می پردازیم، بطور مثال، دما، سرعت، واکنش، ترکیب یا فشار، ممکن است بهتر باشد که کل کلمات کلیدی را به همان ترتیب و توالی که در جداول بالا ذکر گردید برای هر پارامتری بصورت مجزا و تک تک بکار بریم تا اینکه هر یک از کلمات کلیدی  را یکی بعد از دیگری در مورد همه  پارامترها بکار گیریم. همچنین هنگامی که کلمات کلیدی را در یک جمله بکار می بریم، ممکن است بهتر باشد که همه آنها را به همان ترتیب و توالی که ذکر شد برای هر عبارت یا کلمه ای، بصورت مجزا بکار بریم و در این کار از  قسمت کلیدی که فعالیت را تشریح می نماید (معمولاً فعل ها یا قیدها) شروع کنیم. این قسمت های جمله معمولاً به برخی از اثرات روی پارامترهای فرایند، مربوط می شوند. بطور مثال در جمله  اپراتور جریان A را به راه می اندازد یا شروع می کند هنگامی که فشار به  B می رسد کلمات کلیدی که بکار خواهند رفت عبارت خواهند بود از :

  • جریان NO ،MORE  LESS) A)
  • وقتی که فشار به B می رسد (SOONER ،LATER و …)

error: Content is protected !!