قسمت 2 +++++++
برای این که بدانیم HAZOP چیست و درک درستی از آن داشته باشیم، باید ابتدا مفاهیم زیر را بشناسیم:
#1 تعریف Hazard
عبارت است از منابع احتمالی یک آسیب.
این آسیب می تواند منفرد باشد و یا مجموعه ای از تجهیزات را درگیر کند.
#2 تعریف Harm
به آسیب های فیزیکی و خسارت های مالی و یا محیط زیستی گفته می شود.
در واقع Harm نتیجه ی Hazard است.
#3 تعریف Risk
ترکیبی از احتمال بروز آسیب و شدت آن.
یعنی به صورت کمی مشخص کنیم احتمال وقوع این اتفاق چقدر است؟
مطالعات HAZOP همه ی این قسمت را پوشش نمی دهد بلکه، فقط به صورت کیفی به ما می گوید که اولا چه خطراتی واحد مارا تهدید می کند و
دوما از نظر احتمال وقوع، کدام خطر اولویت بالاتری دارد؟
Study Nodes (گره های مطالعاتی): قسمت ها، موقعیت ها و محل هایی بر روی خط لوله و نقشه های تجهیزات و دستورالعمل ها
هستند که در تک تک آنها، پارامترهای فرایند از نظر انحرافات ممکن مورد بررسی قرار می گیرند.
Intention (خواسته و هدف): بدان معناست که در صورت عدم وجود انحراف در گره مطالعاتی، انتظار می رود ماشین آلات و دستگاه ها, چگونه عمل نمایند (حد انتظارات و خواسته های طراحی از عملکرد سیستم مورد نظر).
Deviation (انحراف): انحراف به معنی دور شدن و فاصله گرفتن پارامتر فرایند از حد انتظارات و خواسته های طراحی و یا خارج شدن از محدوده قابل قبول می باشد که بصورت سیستماتیک و با بکارگیری کلمات کلیدی کشف می گردد.
انحرافات= پارامترهای فرایند + لغات کلیدی
causes (علت ها): دلایل ممکن برای بوجود آمدن انحراف را گویند. زمانی که مشخص گردد یک انحراف دارای یک علت موثقی می باشد، باید آنرا به عنوان یک انحراف معنی دار تلقی نمود. این علت ها می توانند نقص های سخت افزاری، خطاهای انسانی، حالت یا وضعیت غیر قابل پیش بینی در فرایند (بطور مثال تغییر ساختار و ترکیب)، اختلالات خارجی (بطور مثال افت انرژی و توان) و … باشند.
Consequences (پیامدها) : نتایج حاصل از وقوع انحرافات. بطور مثال آزاد شدن گازهای قابل اشتعال یا سمی.
Safeguard: سیستم های مهندسی یا کنترل های دقیق برای جلوگیری از بروز دلایل خطر یا تخفیف نتایج حاصل از انحرافات.
parameter – پارامتر: یک ویژگی فیزیکی در جزیی از سیستم تحت مطالعه
Guide words (کلمات کلیدی یا راهنما): کلمات ساده ای هستند که برای کمی یا کیفی نشان دادن خواسته و هدف طراحی، به منظور هدایت و تحریک فرایند طوفان ذهنی (برانگیختن قوه تخیل تیم) و پس از آن کشف انحرافات بکار برده می شوند. در جدول زیر کلمات کلیدی معمول که اغلب در HAZOP مورد استفاده قرار می گیرند، نشان داده شده است. هر کلمه کلیدی با توجه به محل یا نقطه ای از دستگاه یا ماشین یا گره مطالعاتی که تحت بررسی قرار دارد انتخاب می شود و می تواند در محل یا نقطه دیگر یا دستگاه و گره مطالعاتی دیگر متفاوت باشد.
اين كلمات كليدی را مي توان هم با پارامترهای عمومي مثل واكنش، انتقال و … و هم با پارامترهاي ويژه اي مانند فشار، دما و … بكار برد.
تعدادی از كلمات كليدی مورد استفاده در تكنیک HAZOP
| كلمات كليدی | معنی و مفهوم |
| NO | عدم انجام پارامتر يا عدم وجود آن |
| LESS | كاهش كمي در اندازه و يا ميزان طراحي شده( حد قابل قبول) پارامتر |
| MORE | افزايش كمي در اندازه و ميزان طراحي شده ( حد قابل قبول) پارامتر |
| PART OF | كاهش كيفی- بجاي كل پارامتر تنها قسمتي از آن وجود دارد |
| AS WELL AS | افزايش كيفي- موارد ديگري بجز پارامتر تعريف شده وجود دارد |
| REVERSE | وقوع پارامتر در جهت عكس هدف طراحی |
| OTHER THAN | تعويض (جايگزينی) كامل پارامتر |
| EARLY | وظيفه زودتر از موعد مشخص انجام مي شود (و قتي زمان مطرح باشد) |
| LATE | وظيفه ديرتر از موعد مشخص انجام مي شود |
| BEFORE | وظيفه در طول توالي خود قبل از موعد مشخص انجام مي شود |
| AFTER | وظيفه در طول توالي خود بعد از موعد مشخص انجام مي شود |
با پارامترهای عمومی و کلی یاد شده، معمولاً برای هر کلمه کلیدی، انحراف معنی داری بوجود می آید. علاوه بر آن غیر معمول نمی باشد که با بکارگیری یک کلمه کلیدی، بیش از یک انحراف داشته باشیم بطور مثال more reaction هم می تواند بدان مفهوم باشد که واکنش با سرعت بالایی انجام گرفته و هم اینکه مقدار زیادی از محصول بوجود آمده است.
با استفاده از پارامترهای خاصی ، ممکن است انجام برخی از اصلاحات و تغییرات در کلمات کلیدی، ضروری بنظر آید. علاوه بر آن، پیدا نمودن برخی از انحرافات عمده و بالقوه که بوسیله محدودیت های فیزیکی، رفع یا حذف گردیده اند، غیر معمول می باشد. بطور مثال، اگر هدف و خواسته طراحی از نظر فشار و دما، مورد ملاحظه قرار گرفته باشد، ممکن است تنها کلمات کلیدی more یا less باشند که در این مورد، استفاده شوند.
یادآوری: برخی دیگر از اصلاحات و تغییرات مورد نیاز برای کلمات کلیدی عبارتند از:
- OTHER THAN بجای SOONER یا LATER، هنگامی که زمان را مورد ملاحظه قرار می دهیم.
- OTHER THAN بجای WHERE ELSE هنگامی که وضعیت، منابع یا هدفی را مورد ملاحظه قرار می دهیم.
- LESS یا MORE بجای LOWER , HIGHER هنگامی که ارتفاع، دما یا فشار را مورد ملاحظه قرار می دهیم.
- ALSO، هنگامیکه هدف یا خواسته طراحی برآورده شده ولی موارد دیگری از جمله فعالیت های وابسته هم به مراه آن، به چشم بخورد. یا بوقوع بپیوندد. بطور مثال، ALSO FLOW این نکته را بیان می دارد که غیر از جریان اصلی مواد یا ماده دیگری هم جریان پیدا می کند.
هنگامی که به یک هدف طراحی که شامل مجموعه ای پیچیده از پارامترهای مربوط به سیستم مورد نظر می باشد، می پردازیم، بطور مثال، دما، سرعت، واکنش، ترکیب یا فشار، ممکن است بهتر باشد که کل کلمات کلیدی را به همان ترتیب و توالی که در جداول بالا ذکر گردید برای هر پارامتری بصورت مجزا و تک تک بکار بریم تا اینکه هر یک از کلمات کلیدی را یکی بعد از دیگری در مورد همه پارامترها بکار گیریم. همچنین هنگامی که کلمات کلیدی را در یک جمله بکار می بریم، ممکن است بهتر باشد که همه آنها را به همان ترتیب و توالی که ذکر شد برای هر عبارت یا کلمه ای، بصورت مجزا بکار بریم و در این کار از قسمت کلیدی که فعالیت را تشریح می نماید (معمولاً فعل ها یا قیدها) شروع کنیم. این قسمت های جمله معمولاً به برخی از اثرات روی پارامترهای فرایند، مربوط می شوند. بطور مثال در جمله اپراتور جریان A را به راه می اندازد یا شروع می کند هنگامی که فشار به B می رسد کلمات کلیدی که بکار خواهند رفت عبارت خواهند بود از :
- جریان NO ،MORE LESS) A)
- وقتی که فشار به B می رسد (SOONER ،LATER و …)
