رول بولت یکی از اتصالات فولادی است که برای اتصال تجهیزات مختلف در سازه‌های بتنی، آجری و مصالح مشابه به کار می‌رود. بسته به کاربرد، رول بولت می‌تواند ابعاد مختلفی داشته باشد. همچنین شکل و نحوه عملکرد رول بولت نیز برای کاربردهای مختلف، متفاوت است. اصل هدف استفاده از رول بولت، اتصال یک وسیله فلزی به قسمت‌های مختلفی از ساختمان مانند دیوار، سقف، سقف کاذب، زمین و غیره است.
رول بولت با توجه به مکانیسمی که دارد، امنیت و اطمینان بالاتری نسبت به دیگر روش‌ها فراهم می‌کند البته به‌شرط اینکه نصب آن به‌صورت اصولی انجام شود. برای اینکه بهترین نتیجه از نصب رول بولت حاصل شود بهتر است، انواع این وسیله را بشناسیم و از نوع متناسب با نیاز و انتظار خود استفاده کنیم.
قسمت های مختلف رول بولت؛ مکانیسم و مزایا و کاربردهای آن.
اجزاء تشکیل‌دهنده یک رول بولت می‌توانند، متناسب با نوع آن متفاوت باشند اما به‌طورکلی، میتوان گفت که رول بولت از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:
• یک عدد پیچ با یک سر مخروطی و یک سر رزوه شده
• یک بدنه فولادی (استوانه چاک‌دار، پروانه‌ای و غیره)
• مهره
• واشر فنری
• واشر تخت
جنس رول بولت ها عموماً از فولاد است که بنا بر نیاز می‌تواند به‌صورت گرم یا سرد گالوانیزه شده باشد.
مکانیسم عملکرد رول بولت
اتصال با تکیه بر افزایش حجم، مبنای عملکرد رول بولت است. مکانیسم عملکرد رول بولت به این صورت است که ابتدا مهره به‌صورت دستی و یا براثر وزن قطعه متصل، سفت و کشیده میشود. سپس، براثر کشش ایجادشده، لوله استوانه‌ای یا پروانه رول بولت باز میشود.
این اتصال قدرتمند براثر اصطکاک ایجادشده بین بدنه رول بولت و مصالحی که رول بولت در آن کاشته شده است به وجود می‌آید. انبساط ایجادشده در انتهای رول بولت باعث میشود که این قطعه به‌خوبی با تکیه‌گاهش درگیر شود. نیروی اصطکاکی ایجادشده همچنین، مانع از دررفتن یا افتادن رول بولت میشود.
مزایای استفاده از رول بولت
استفاده از رول بولت مزایای فراوانی دارد که در اینجا برخی از آنها را نام می‌بریم.
• اطمینان بالا؛ رول بولت به علت جنس فولادی و سازوکار فیزیکی‌اش مقاومت کششی و خمشی بسیار بالایی دارد. به‌این‌ترتیب میتوان اطمینان حاصل کرد که سازه نصب‌شده به‌هیچ‌عنوان نمی‌افتد یا لق نمیشود.
• سازوکار و نصب ساده؛ نصب رول بولت نیاز به تخصص خاصی ندارد و در کوتاه‌ترین زمان ممکن، نتیجه دلخواه حاصل میشود.
• مقاومت در برابر عوامل شیمیایی؛ به دلیل جنس فولادی رول بولت و روکش‌های متنوع آن، این ابزار به‌خوبی در برابر عوامل شیمیایی موجود در مصالح مقاوم است و دچار خوردگی نمیشود.
• عدم آسیب‌رسانی به مصالح؛ رول بولت به‌هیچ‌عنوان به مصالحی که در آن کاشته شده، آسیبی وارد نمی‌کند. میتوان مطمئن بود که رول بولت سبب ترک خوردن یا سوراخ شدن مصالح نخواهد شد.
کاربرد رول بولت
با توجه به تنوع و مزایای رول بولت، این ابزار کاربردهای بسیار متنوعی از خانگی تا صنعتی پیدا کرده است. صنایع زیر، بیشترین استفاده را از رول بولت می‌کنند.
• ساختمان‌سازی؛ مانند سقف کاذب، پارتیشن‌بندی، لوازم بهداشتی ساختمان، پیش‌ساخته های بتنی، نمای فلزی ساختمان، ریل‌گذاری آسانسور و پله‌برقی، مهار داربست، نگهدارنده لوله، نگهدارنده تأسیسات و کانال‌های تهویه هوا
• صنایع سنگین؛ مانند ریل‌گذاری خطوط راه‌آهن، دکل‌های مخابراتی، جرثقیل‌های سقفی
• ساخت و نصب ماشین‌آلات
• صنایع حمل‌ونقل؛ مانند نصب علائم رانندگی، نصب دوربین‌های کنترل ترافیک
• صنایع نفت و گاز؛ مانند اتصال مخازن به زمین
• تأسیسات برقی؛ مانند وصل کردن کلمپ‌ها به دکل
انواع مختلف رول بولت
رول بولت انواع متنوعی دارد که هرکدام از آنها به شکل خاص خودش با سازه پایه درگیر میشود. هرکدام از انواع رول بولت، تحمل وزن متفاوتی دارد و بسته به‌اندازه آن می‌تواند در پروژه‌های متفاوتی به کار رود. در این قسمت انواع مختلف رول بولت را معرفی می‌کنیم.
رول بولت سقفی
یکی از پرکاربردترین انواع رول بولت، نوع سقفی آن است. نام دیگر این ابزار، رول بولت قلاب‌دار یا لوستری است. مورد مصرف عمده این رول بولت برای نصب لوستر است. بااین‌حال از این وسیله برای نصب پنکه سقفی، تاب، گلدان‌های آویز و غیره نیز استفاده میشود؛ بنابراین، میتوان حدس زد که تحمل بار این رول بولت، نسبت انواع صنعتی که در ادامه شرح می‌دهیم، کمتر است. رول بولت های سقفی موجود در بازار تا حدود 15 کیلوگرم وزن را می‌توانند تحمل کنند.
یک رول بولت سقفی می‌تواند علاوه بر انبساط یا اصطکاک با مکانیسم چسبندگی نیز به سقف متصل شود. رول بولت سقفی، خود به شاخه‌های کوچک‌تر زیر تقسیم میشود.
رول بولت سقفی پروانه‌ای
بدنه رول بولت پروانه‌ای به هنگام باز شدن به شکل یک پروانه درمی‌آید و برای پایه‌های با مقاومت کمتر، مانند گچ، سقف کاذب، کناف، تخته‌های فیبر و نئوپان مناسب است. درواقع، مکانیسم توزیع بار در این رول بولت، فشار کمتری به مصالح پایه خود وارد می‌آورد.
رول بولت سقفی هالوکور
این رول بولت، مناسب سقف‌ها و سازه‌های بتنی است. یکی از حساسیت‌های کار با سازه‌های بتنی این است که آنها با فشار ابزارهایی مانند رول بولت یا دریل، ممکن است که ترک بخورند. رول بولت هالوکور به‌منظور وارد شدن به سازه بتنی، بدون تخریب آن ساخته شده است.
رول بولت سقفی ضربه ای
از این رول بولت به‌منظور اتصال تأسیسات ساختمانی با وزن سبک یا متوسط استفاده میشود. پیچ این رول بولت از داخل نیز دارای رزوه است.
رول بولت HSA
این رول بولت، محصولی از شرکت هیلتی (Hilti) است که یکی از معتبرترین برندهای تولیدکننده رول بولت در دنیاست. این رول بولت، کاربرد فراوانی در صنعت دارد و نحوه عملکرد آن به این صورت است که ابتدا با ضربه، وارد سوراخ از پیش ایجادشده میشود. در مرحله بعد، مهره آن با استفاده از رزوه خارجی تعبیه‌شده روی آن بسته شده که باعث میشود، پروانه، درون سوراخ باز شود.
رول بولت HSA را میتوان در عمق‌های متفاوتی کاشت. این رول بولت نسبت به دیگر انواع رول بولت تا چهل درصد، تحمل بار بیشتری دارد. همچنین، میتوان آن را با حداقل فاصله با رول بولت کناری نصب و در محدوده بیشتری رگلاژ کرد.
شرکت هیلتی از فولاد با گرید 5.8 در این رول بولت استفاده کرده و آن را از آزمایش‌های متعدد کنترل کیفیت، عبور داده است. این آزمایش‌ها شامل تست‌های متعدد کششی و برشی هستند. نام دیگر این محصول، رول بولت غلاف کوتاه است.
رول بولت HSL
معروف‌ترین شرکت تولیدکننده این رول بولت نیز شرکت هیلتی است که انواع متفاوتی از رول بولت HSL را تولید می‌کند. این رول بولت برای اتصال بارهای متوسط یا کاربری‌های دینامیکی مناسب است. در رول بولت HSL برعکس بسیاری از رول بولت های دیگر، ابتدا سازه فلزی یا پلیت بر روی حفره ایجادشده در داخل مصالح جایگذاری میشود و پس‌ازآن، رول بولت نصب میشود.
این رول بولت فضای کمی را اشغال می‌کند و مناسب بتن‌های بدون ترک و سنگ‌های ساختمانی است. سر این رول بولت به‌صورت یک شش‌ضلعی است به همین دلیل به آن رول سر شش‌گوش نیز گفته میشود.
انواع رول بولت HSL عبارت‌اند از:
• HSL-3B
• HSL-GR
• HSL-3-3K
• HSL-3-G
• HSL-3
نوع HSL-3 این رول بولت برای تحمل بارهای فوق سنگین، مانند مصارف نیروگاهی به کار می‌رود.
رول بولت غلاف معمولی
همان‌طور که از نام این رول بولت پیداست، غلاف این رول بولت به شکل معمول استوانه و با اندازه استاندارد است. این رول بولت به‌صورت مکانیکی و انبساطی عمل می‌کند. انواع مختلف این رول بولت می‌توانند، وزن‌های متفاوتی را تحمل کنند.
رول بولت توخالی
استوانه این رول بولت توخالی است؛ بنابراین پیچ آن از داخل رزوه میشود. رول بولت توخالی برای نگهداری از اجسام سبک توصیه میشود. عمق سوراخ‌کاری آن کم است و برای ضخامت‌های کم مصالح پایه، کارکرد مناسبی دارد.
رول بولت پروانه ای یا اسپرینگ
رول بولت پروانه‌ای یک تفاوت اساسی با رول بولت های معمولی دارد و آن‌هم در نوع باز شدن آن پس از کاشت است. بدنه فولادی این رول بولت پس از بستن مهره به شکل پروانه درمی‌آید. این رول بولت انواع متنوعی دارد که هرکدام از آنها وزن‌های متفاوتی را تحمل می‌کنند. نوع باز شدن این رول بولت به‌گونه‌ایست که سازه‌های سبک را نیز قادر می‌سازد که اجسام نسبتاً سنگینی را نگه دارند.
برای اتصال لوستر از سقف کاذب مناسب‌ترین گزینه استفاده از رول بولت پروانه-ای است. البته به این مهم نیز توجه کنیم که در بازار ایران و عموم مردم این مدل از رول بولت را با نام پیچ پروانه‌ای می‌شناسند.
انواع مختلف رول بولت پروانه‌ای عبارت‌اند از:
• پروانه‌ای معمولی
• پروانه‌ای با پیچ سرگرد
• پروانه‌ای با پیچ قلاب‌دار
نکته دیگری که لازم به ذکر است، ابعاد این مدل از رول بولت ها است، ابعاد پیچ‌های مورد استفاده در آنها از 2 اینچ (حدود 5 سانتی‌متر) تا 5 اینچ (حدود 12.5 سانتی‌متر) است، همچنین رزوه مورد استفاده در پیچ‌های پروانه‌ای از نوع دنده اینچی است و معمولا ¼ اینچ است.
رول بولت HSC
این رول بولت در لبه‌ها و مکان‌هایی با فضای کار محدود، مفید واقع میشود. عمق این رول بولت متوسط است و به علت ساختار منحصربه‌فردش در بلوک‌های بتنی باریک و یا حتی ترک‌خورده، عالی عمل می‌کند.
رول بولت HST
این رول بولت نیز با برند هیلتی در کشور ما شناخته میشود. روکش این رول بولت از جنس روی است. به‌این‌ترتیب این رول بولت گزینه‌ای ایده‌آل برای استفاده در آب‌وهوای مرطوب است. همچنین، این رول بولت را میتوان در بتن‌های ترکدار نیز استفاده کرد. با توجه به استحکام و مقاومت بالای رول بولت HST در تحمل بارهای دینامیکی، از آن در سدسازی استفاده میشود.
رول بولت HKD
عملکرد این رول بولت به‌گونه‌ای است که باید قبل از جایگذاری پلیت یا سازه موردنظر، نصب شود. این رول بولت برای نصب، به ضخامت حداقل 100 میلی‌متری بتن نیاز دارد. نحوه کاشت آن مستقیم است و در پروژه‌های صنعتی از آن استفاده میشود.
رول بولت HKD به رول بولت ضربه‌ای نیز معروف است. بیشترین کاربرد آن برای تحمل بارهای متوسط، مانند لوله‌ها، کانال‌های تهویه و موارد این‌چنینی است. برای نصب آن باید دقت داشت که بتن بدون ترک باشد.
نصب و انتخاب رول بولت
نصب رول بولت شامل مراحلی است که آنها را در اینجا شرح می‌دهیم. تفاوت نصب رول بولت های مختلف را نیز در خلال متن توضیح خواهیم دارد. به نصب رول بولت کاشت نیز گفته میشود.
مرحله اول؛ سوراخ کاری
نصب رول بولت، نیازمند عملیات سوراخ‌کاری است. به این منظور از انواع دریل و مته استفاده شده تا سوراخ موردنظر در سازه ایجاد شود. در این مرحله باید دقت داشت که سوراخ ایجادشده باید عمق کمتری نسبت به طول رول بولت داشته باشد. دلیل این امر هم این است که باید مقداری فضا برای محکم کردن مهره رول بولت و وسیله‌ای که می‌خواهیم به رول بولت متصل کنیم، وجود داشته باشد.
همچنین، باید قطر مته مورداستفاده برای سوراخ‌کاری، دقیقا برابر با قطر رول بولت باشد. تنها در این صورت است که رول بولت پس از باز شدن، حداکثر اصطکاک را با بتن یا مصالح دیگر خواهد داشت.
مرحله دوم؛ کاشت رول بولت
پس از سوراخ‌کاری باید ابتدا گردوخاک ایجادشده در سوراخ را خارج کنید. بهترین راه برای این کار، استفاده از جاروبرقی است. سپس با استفاده از ضربه چکش، رول بولت را به درون حفره فرو ببرید. پیچ رول بولت را تراز کرده و با بستن مهره آن، کشش موردنظر در رول بولت را ایجاد نمایید.
پس از نصب رول بولت سقفی و پیش از اتصال لوستر، بهتر است به مدت یک روز، یک گونی برنج را از رول بولت آویزان کنید. به‌این‌ترتیب از انتخاب و نصب صحیح رول بولت خود مطمئن خواهید شد.
انتخاب نوع رول بولت
در انتخاب رول بولت موردنظر خود باید به موارد زیر توجه داشته باشید.
• چه میزان باری را رول بولت می‌تواند، تحمل کند؟
• بتن یا مصالح شما ترک دارد یا خیر؟
• محیط مورداستفاده مرطوب است یا خیر؟
• تا چه عمقی می‌توانید در مصالح خود سوراخ ایجاد کنید؟
• چه تعداد رول بولت لازم است که در کنار یکدیگر نصب شوند؟
درصورتی‌که رول بولت انتخابی، متناسب با نیاز شما نباشد، مشکلاتی عدیده‌ای ممکن است رخ دهد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
• خارج شدن رول بولت
• شکسته شدن صفحه پلیت
• ترک خوردن بتن
• شکسته شدن رول بولت
تفاوت رول بولت و انکربولت
برای بسیاری از افراد، این دو کلمه معانی یکسانی دارند؛ درحالی‌که افراد حرفه‌ای در صنعت می‌دانند که تفاوت‌هایی در نحوه عملکرد این دو وجود دارد. هدف هردوی این ابزارها یکی است و آن اتصال یک سازه فولادی به یک سازه ساختمانی به شکل مطمئن است. ازنظر تئوری میتوان گفت که رول بولت نوعی انکربولت مکانیکی است. درحالی‌که در بازار از کلمه انکربولت بیشتر به‌منظور اشاره به اتصال شیمیایی بین سازه فولادی و سازه بتنی، استفاده میشود.
مکانیسم انکربولت به این صورت است که پیچ مکانیکی موردنظر با استفاده از انواع چسب انکربولت یا رزین، درون حفره جایگذاری و محکم میشود. پیوند شیمیایی ایجادشده درون حفره معمولاً از پیوند خود مصالح قوی‌تر است. استفاده از انکربولت در مقایسه با رول بولت، مزایا و محدودیت‌هایی دارد که در اینجا به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.
• استفاده از انکربولت، تنش اضافی به پایه کار وارد نمی‌آورد.
• درصورتی‌که کیفیت بتن مشخص نباشد یا پایین باشد، استفاده از انکربولت مطمئن‌تر است.
• رزین واردشده به حفره، هوای آن را کاملاً خارج می‌کند که باعث استحکام بیشتر قطعه فلزی، درون حفره میشود.
• انکربولت، محدودیت عمق کاشت و قطر سوراخ ندارد.
• با استفاده از انکربولت شیمیایی، احتمال ترک خوردن مصالح کاهش می‌یابد.
• انکربولت انعطاف‌پذیری بیشتری در نصب دارد و میتوان در لبه‌ها و دال‌های کم‌عمق به‌خوبی از آن استفاده کرد.
• نصب رول بولت آسان‌تر است. همچنین، درصورتی‌که اشتباهی در نصب رخ دهد، به‌راحتی میتوان آن را اصلاح کرد.
• پس از نصب رول بولت، بلافاصله میتوان از آن استفاده کرد؛ درحالی‌که انکربولت ها بین چند ساعت تا یک روز، نیاز به خشک شدن دارند.
