بررسی منابع و مصارف آب ایران و جهان

بررسی منابع و مصارف آب ایران و جهان

رشد سریع جمعیت و توسعه شهرنشینی در هزاره سوم، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، تقاضای آب را به منظور تامین نیازهای جمعیتی به طور قابل ملاحظه ای افزایش داده است. این موضوع در مناطقی از جهان که به صورت طبیعی همواره با کمبود آب دست و پنجه نرم می کنند، بیشتر حائز اهمیت است.

در کشور ما نیز اوضاع منابع آبی چندان مطلوب نیست؛ ایران با بارشی معادل یک سوم متوسط بارش دنیا و یک دوم متوسط بارش آسیا در منطقه ای خشک و کم آب قرار دارد. به همین دلیل مساله آب و منابع آبی در کشورمان، چنان مهم و استراتژیک است که ضرورت توجه بسیار جدی و راهبردی را دوچندان ساخته است.

 

مجموع سرانه آب تجدیدپذیر در جهان(Total renewable water resources per inhabitant) (مترمکعب در سال)

شکل ۱ نقشه سرانه آب تجدید پذیر در سطح جهان را نشان می دهد. در مقابل مجموعه آب تجدید پذیر که طی بارش های سالیانه مجدد به منابع آب سطحی و زیر زمینی باز میگردد، منابع آب غیر قابل تجدید قرار دارند که در سفره های آب زیرزمینی عمیق قرار داشته، در بازه های زمانی بسیار طولانی مدت تامین شده اند و به ندرت قابل بازگشت در طول مدت حیات انسان می باشند.

این نمودار کشورهای جهان را از لحاظ سرانه منابع آبی به پنج دسته تقسیم می کند. دسته اول کشورهای با سرانه بیش از ۵۰۰۰ مترمکعب در سال که دارای منابع فراوان آب ملی بوده و تنش آبی در مناطق محدودی از این کشورها وجود دارد که اغلب کشورهای آمریکای شمالی و جنوبی، قسمتهایی از اروپا، آفریقا و روسیه را شامل می شود.

دسته دوم کشورهای با سرانه آب تجدید پذیر ۱۷۰۰ تا ۵۰۰۰ مترمکعب در سال هستند که به صورت منطقه ای و در بعضی مناطق کشورها با تنش های آبی مواجه می شوند. کشورهای چین، افغانستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ایران، عراق، ترکیه، سوریه و … در این دسته قرار می گیرند. دسته سوم کشورهای با سرانه آب ۱۰۰۰ تا ۱۷۰۰ مترمکعب در سال هستند که اغلب با تنش آبی مواجه هستند.

این کشورها اغلب در یافتن منابع آب شیرین برای استفاده دچار مشکل هستند که اغلب به علت آن تخلیه منابع آب و برداشت های نامناسب اتفاق افتاده است. کشورهای هند، پاکستان، اتیوپی، سومالی و … از جمله کشورهایی هستند که با تنش جدی اب مواجه هستند. دسته چهارم کشورهای با سرانه آب تجدیدپذیر ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ مترمکعب آب در سال هستند که با بحران آب مزمن مواجه هستند.

سودان، مصر، آفریقای جنوبی و مراکش از جمله کشورهایی هستند که با بحران مزمن آب مواجه هستند. دسته پنجم کشورهایی هستند که با سرانه آب تجدید پذیر کمتر از ۵۰۰ مترمکعب در سال با بحران آب قطعی مواجه هستند. عربستان صعودی، عمان، یمن، لیبی، الجزایر، تونس از جمله کشورهایی هستند که در این دسته قرار می گیرند (فائو، اکوئستات، ۲۰۱۵).

همانطور که در شکل ۱ مشاهده می شود کشورمان در منطقه با میزان سرانه آب تجدید پذیر ۱۷۰۰ تا ۵۰۰۰ متر مکعب در سال قرار دارد که وضعیت مناسب تری نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر دارد، لذا در اولین برداشت این نکته به ذهن می رسد که بحران آبی در کشورمان ناشی از نوع مصرف و برداشت آب می باشد.

شکل ۱: سرانه آب تجدیدپذیر در جهان (مترمکعب در سال به ازای ساکنین)

شکل ۱: سرانه آب تجدیدپذیر در جهان (مترمکعب در سال به ازای ساکنین)

برداشت سرانه آب (مترمکعب در سال) (Total water withdrawal per capita)

شکل ۲ میزان برداشت سرانه آب در کشورهای مختلف را نشان می دهد. همانطور که مشاهده می شود کشورهای حوزه آمریکای شمالی، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان، ایران، سوریه، عراق، عربستان صعودی، مصر و … با برداشت سرانه بیش از ۸۱۲ مترمکعب در سال دارای بیشترین میزان برداشت از منابع آب هستند که اغلب این کشورها به جر کشورهای حوزه آمریکای شمالی در زمره کشورهای دارای تنش آبی منطقه ای و در مواردی بحران مزمن آب مواجه هستند.

قابل ذکر است که میزان سرانه برداشت آب در کشورمان ۱۳۰۶ مترمکعب در سال است که بسیار بالاتر از حد معمول برداشت آب می باشد (فائو، اکوئستات، ۲۰۱۵).

با نگاهی به این شکل مشخص می شود که مشکل کم آبی در کشورمان به دلیل منابع آبی و سوء مصرف می باشد نه کمبود آب منابع آب.

شکل ۲: برداشت سرانه آب (مترمکعب در سال به ازای ساکنین)

شکل ۲: برداشت سرانه آب (مترمکعب در سال به ازای ساکنین)

با نگاهی به نسبت آب برداشتی برای بخش کشاورزی (Proportion of total water withdrawal withdrawn for agriculture) که در گزارش فائو در سال ۲۰۱۵ ارائه شده است این نکته مشخص می شود که حجم قابل توجه بالای ۹۰ درصدی مجموع آب برداشتی کشورمان ایران صرف امور کشاورزی می شود.  کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، هند و تعدادی دیگر از کشورها که اغلب در زمره کشورهای مواجه با بحران اب هستند بیشترین میزان آب را برداشتی را صرف امور کشاورزی می نمایند (فائو، اکوئستات، ۲۰۱۵).

شکل ۳: نسبت آب برداشتی برای بخش کشاورزی به کل آب برداشتی

شکل ۳: نسبت آب برداشتی برای بخش کشاورزی به کل آب برداشتی

error: Content is protected !!